Przecinek w zdaniu pojedynczym

W wypowiedzeniach pojedynczych stosuje się takie znaki interpunkcyjne jak: przecinek, dwukropek, myślnik, nawias, średnik. Oczywiście zamyka takie wypowiedzenia kropka, która pojawić się też może po skrótach i po liczebnikach porządkowych. Zdania proste są krótkie i nierozwinięte, składają się zawsze z podmiotu i orzeczenia oraz dodatkowo z dopełnienia, okolicznika lub przydawki zwanych częściami zdania:

• – Gosia biega (podmiot + orzeczenie).
• – Gosia biega po bieżni (podmiot + orzeczenie + okolicznik).
• – Nasza Gosia biega po bieżni (przydawka + podmiot + orzeczenie + okolicznik).
• – Wysoka Gosia rzuca na zawodach oszczepem (przydawka + podmiot + orzeczenie + okolicznik + dopełnienie).

Szereg, wyliczenie

Części zdania mogą stworzyć tak zwany szereg, czyli połączenie dwóch lub więcej przydawek, podmiotów, okoliczników lub dopełnień, zwane również wyliczaniem. Przecinek stawia się przed połączonymi bezspójnikowo jednorodnymi członami szeregu podmiotów, orzeczników, dopełnień, przydawek lub okoliczników:

• – W pokoju znajdują się: krzesło, lampa, fotel (szereg składający się z trzech podmiotów).
• – Zawsze marzyłam o przystojnym, dobrym, energicznym mężu (szereg składający się z trzech przydawek).
• – Szybka, mądra, przebiegła Gosia nie dotarła do mety (szereg składający się z trzech przydawek).

Przydawka

W przypadku grup przydawek należy pamiętać, że nie oddziela się przecinkiem przydawek nierównorzędnych, czyli takich, z których pierwsza określa połączenie składające się z drugiej przydawki i określanego rzeczownika:

• – Współcześni polscy malarze są niedoceniani w wielkim świecie sztuki.

Między składnikami tego zdania zachodzą inne stosunki syntaktyczne niż w przypadku zdania z przydawkami równorzędnymi. Przecinek stawia się z kolei między składnikami powtórzonymi zdania, na przykład między dwoma przydawkami:

• – Czytała z zaciekawieniem długo, bardzo długo.
• – W Paryżu można zobaczyć wielką, monumentalną Wieżę Eiffla.

Wykrzykniki

Tylko w przypadku powtórzonych wykrzykników można pominąć przecinek, ze względu na tempo recytacji zdań:

• – Ho ho, Wesołych świąt!
• – No no no, na przyjęciu pamiętaj zachowywać się ładnie!

Rzeczownik i narzędnik

Szczególny przypadek stanowią wypowiedzenia pojedyncze złożone z rzeczownika i narzędnika: nazwiska, imienia, rodu itd. Oddziela się je przecinkiem:

• – Do mety dobiegła starszawa Pani, imieniem Gosia.
• – Łowca, rodem z Polski, upolował wielkiego dzika.
• – Menadżerem firmy został licencjonowany socjolog, nazwiskiem Leszczyński.

Zdania połączone spójnikowo

Przecinek w zdaniach połączonych spójnikowo stawia się podobnie jak w spójnikowych wypowiedzeniach złożonych współrzędnie. Nie należy go jednak stawiać przed następującymi spójnikami łącznymi, rozłącznymi i wyłączającymi: „i”, „oraz”, „tudzież”, „a”, „lub”, „albo”, „bądź”, „czy”, „ani”, „ni”:

• – Pojadę do cioci i do wujka.
• – Kupiłem warzywa oraz owoce.
• – Spotkałem ją pomiędzy kinem a teatrem.
• – Nie kupię herbaty ani kawy.
• – Zgubiłem klucze pomiędzy schodami a drzwiami.
• – Na egzaminie powiodło się Gosi tudzież Adamowi.

Zdania ze spójnikiem „a”

Nie należy również stawiać przecinka w wyrażeniach ze spójnikiem „a” mających charakter frazeologizmów: „to a to”, „ten a ten”, „tyle a tyle”, „tam a tam”, chyba że owe spójniki są w wyrażeniu powtórzone, to w takim wypadku stawia się przecinek przed drugim oraz ewentualnie kolejnym członem:

• – Flirtował i z Gosią, i z Anetą, i z Natalią.
• – Nie lubi ani muzyki klasycznej, ani rockowej.
• – Latem odwiedzimy bądź Toruń, bądź Włocławek.

Zdania ze spójnikami przeciwstawnymi, wynikowymi i synonimicznymi

W zdaniach pojedynczych stawia się przecinek tylko przed spójnikami przeciwstawnymi, wynikowymi i synonimicznymi: „ale”, „lecz”, „a” (w funkcji przeciwstawnej), „więc”, „toteż”, „zatem”, „czyli”, „to jest”, „to znaczy”, „mianowicie”:

• – Postanowiliśmy przyjechać szybciej, czyli o 5 rano.
• – Poszłam do sklepu za wcześnie, więc był jeszcze zamknięty.
• – Do egzaminu trzeba uczyć się solidnie, a nie byle jak.

Porównania

Porównania to połączenie niesamodzielnego wyrazu porównawczego „jak”, „jakby”, „jako”, „niby”, „ni to”, „niż”, „niczym” z innym wyrazem samodzielnym lub wyrażeniem przyimkowym, które nazywają treść porównywalną. Przed słowem porównującym nie stawia się przecinka:

• – Jesteś zdrowy jak koń.
• – Masz takie oceny jak każdy.
• – Gosia biega szybciej niż Andrzej.
• – Potraktowałaś go niczym żebraka.

Człon porównawczy należy jednak podzielić przecinkiem, jeśli ma on charakter zwrotu wtrąconego lub dopowiedzenia:

• – Dzisiaj, tak samo jak wczoraj, mam zajęcia do późnego wieczora.

Przecinek stawia się też w porównaniach paralelnych, zawierającymi spójniki: „zarówno – jak i”, „tak – jak”, „równie – jak”:

• – 10 punktów na egzaminie otrzymała zarówno Gosia, jak i Emila.
• – W strukturze społecznej liczy się zarówno klasa średnia, jak i niższa.
• – Kocham tak samo Ciebie jak Twojego brata.

Dopowiedzenia

W przypadku dopowiedzeń, będących wyrazami i ich połączeniem, wyrażeniami przyimkowymi lub rozwiniętymi imiesłowami, zawsze stawia się przecinek w wypowiedzeniu pojedynczym, aby dopowiedzenia te były interpunkcyjnie wyodrębnione:

• – Na służbie pojawił się nowy oficer, wysoki i umięśniony.
• – W Warszawie znajduje się wielka statua, czy raczej pomnik Józefa Piłsudskiego.
• – Lubi pływać, szczególnie stylem klasycznym i delfinem.
• – W przyszłym tygodniu jadę do Szczecina, we wtorek rano.

Imiona, nazwiska, tytuły, adresy zamieszkania

Oddziela się natomiast przecinkiem poszczególne człony wyliczenia wskazującego na miejsce zamieszkania:

• – Władysław Kowalski, Bydgoszcz, ul. Mikołaja Reja 23, 5. piętro.

Jeżeli takie wyliczenie nie kończy zdania, to stawia się przecinek po ostatnim członie wyliczenia:

• – Ewa, Halina Lewandowska, Konin, Nowy rynek 20, została przyjęta na Uniwersytet Trzeciego Wieku.

Nie oddziela się przecinkiem imion i tytułów stojących przed nazwiskiem:

• – Prof. dr hab. Jan Kowalski.

Jeżeli jednak po imieniu i nazwisku lub po samym nazwisku występuje w zdaniu przydawka rozwinięta, to wydziela się ją dwoma przecinkami:

• – Mikołaj Kopernik, wynalazca teorii heliocentrycznej, urodził się w Toruniu.

Może się zdarzyć, że imię i nazwisko w zdaniu wystąpią na drugim miejscu, czyli po przydawce. W tej sytuacji oba przecinki są fakultatywne – można je umieścić lub nie:

• – Wynalazca teorii heliocentrycznej Mikołaj Kopernik, urodził się w Toruniu.
• – Wynalazca teorii heliocentrycznej, Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu.